Пра карціну «Калі кветкі не маўчаць» стала вядома раптоўна: у праграме прэстыжнага Варшаўскага кінафестывалю аказаўся адзін беларускі фільм, і гэта была дакументальная стужка Андрэя Куцілы пра беларускія падзеі мінулага года.
Гэта «адразу так»: раней на міжнародных кінапляцоўках пра Беларусь пасля апошніх прэзідэнцкіх выбараў расказваў толькі «Кураж» Аляксея Палуяна.
Цяпер жа мы займелі яшчэ адну грунтоўную рэфлексію на супраціў: стужка здабыла некалькі ўзнагародаў, а фестываль беларускіх фільмаў «Бульбамуві», што пройдзе з 12 да 14 лістапада ў Варшаве, – казырную частку сваёй праграмы.
Звесткі пра кіно, па-партызанску створанае падчас беларускіх падзеяў мінулага года, сапраўды з’яўляюцца рэдка і са скрыпам: з 9 жніўня 2020 года здымаць у Беларусі зрабілася небяспечна, калі ты не «Беларусьфільм». Бо калі ты не «Беларусьфільм», значыць, звяртаеш увагу на актуальныя пытанні, а калі ты факусуешся на актуальных пытаннях, то перашкаджаеш дзяржаве манапольна ствараць выгадную ёй карціну рэальнасці.
Такім чынам, Андрэй Куціла – найхутчэй, таксама непажаданая ў краіне асоба, бо героямі ягонага фільму сталі жанчыны ў прыватнасці і сем’і ў цэлым, якія па-рознаму перажываюць досвед сутыкнення з дзяржаўным гвалтам мінулага жніўня.
Адпаведна, пасля сусветнай прэм’еры на Варшаўскім кінафестывалі назад Куцілу лепш не сунуцца. Пагатоў ён і раней сутыкаўся з дзяржаўным непрыманнем. Напрыклад, у 2018 годзе, калі камісія пры Міністэрстве культуры забараніла паказваць ягоны фільм у Нацыянальным конкурсе кінафестывалю «Лістапад», і гэта абярнулася скандалам.
Стужка «Калі кветкі не маўчаць» пачалася з таго, што на Акрэсціна трапіла Андрэева сястра, прычым у самы гарачы час. Каля сценаў на Акрэсціна рэжысёр тады зняў кароткаметражку «Муры» – пра тое, як людзі шукалі затрыманых блізкіх. Але гісторыю сястры ён перажываў проста як чалавек: чакаў яе каля брамы без камеры, пра што пазней жартаваў, што, відаць, ён не на 100 % дакументаліст.
Хутка ідэя захаваць сястру ў гэтым кантэксце, паказаць, як яна дае рады атрыманай траўме, усё ж прыйшла яму ў галаву, і тая пагадзілася на здымкі. Пазней у якасці герояў фільму да яе далучыліся іншыя людзі, у тым ліку з фізічнымі траўмамі, і пайшло-паехала. Рэжысёр сачыў за сваймі пераважна гераінямі, бо сярод іх была сястра, і агулам менавіта жанчыны пасля хвалі гвалту абудзілі іншых, а таксама Андрэй здымаў характары ды замалёўкі на вуліцы, бо самае галоўнае ў той час дзеялася там.
Атрымаўся чорна-белы, як заўсёды ў Куцілы, фенаменальна назіральны фільм. Карціна «Калі кветкі не маўчаць» стала ці не самай асабістай у фільмаграфіі дакументаліста, калі не адзіна асабістай: раней, наколькі можна меркаваць, сям’я і кіно ў рэжысёра былі асобнымі гісторыямі, а матэрыялу для аналізу багата, усё ж Куціла застаецца адным з самых гучных сучасных беларускіх дакументалістаў.
З нагоды нашага апошняга ўжо больш як года варта перагледзець ягоную карціну «Стрыптыз і вайна» – пра дзядулю, падпалкоўніка савецкай авіяцыі, і ўнука-стрыптызёра, якія жывуць у адной кватэры ды пэўным чынам дэманструюць цывілізацыйныя стыкі ў краіне.
Андрэй таксама вядомы стужкамі «Цар гары» альбо «Summa», апошняя атрымала галоўную ўзнагароду ў сваёй катэгорыі на кінафестывалі IDFA ў Амстэрдаме, а гэта Каны для дакументалістаў.
У дакументальным конкурсе Варшаўскага кінафестывалю фільм «Калі кветкі не маўчаць» у выніку перамог: кажуць, сябры журы, якія нават не ведалі пра крызіс у Беларусі, не змаглі ўстаяць. Потым ён узяў Спецыяльную згадку журы на фестывалі дакументальнага кіно ў чэшскай Іглаве, і гэта, мяркую, толькі маленькая частка таго, што ў выніку здабудзе фільм.
Наступны паказ стужкі пройдзе 12 лістапада на фестывалі «Бульбамуві». Арганізатар фэсту Януш Гаўрылюк упэўнены, што гэты твор зробіцца першым беларускім фільмам, які атрымае «Оскар».
