Ядравы шантаж ужо даўно зрабіўся адметнаю рысаю палітыкі Расеі. Сталыя пагрозы ў значнай ступені абясцэніліся, аднак Уладзімір Пуцін не пакідае спробаў паўплываць такім чынам на Захад. Апошнім часам назіраецца відавочная актывізацыя намаганняў Масквы ў гэтым кірунку.
11 чэрвеня Расея абвесціла пра пачатак другога этапу вучэнняў, разлічаных на рыхтаванне да баявога выкарыстання нестратэгічнай ядравай зброі.
Заяўляецца, што ў вучэннях бяруць удзел і расейскія, і беларускія вайскоўцы. 12 чэрвеня начальнік Генеральнага штабу Павел Муравейка апавёў, што на гэтым тыдні адпрацоўвалася разгортванне аператыўна-тактычных комплексаў «Іскандэр» і беларускай авіяцыі са «спецыяльнымі боепрыпасамі». Дзеянні вайскоўцаў Муравейка ацаніў вельмі высока: паводле генерала, усе кантрольныя нарматывы былі выкананыя нават з апераджэннем тэрміну:
«Ужо цяпер магу з упэўненасцю заявіць: падраздзяленні і часткі Узброеных сілаў Беларусі да выкарыстання спецыяльнай ядравай зброі гатовыя».
Дзе менавіта праходзяць вучэнні, няясна: пра канкрэтныя лакацыі ў Беларусі ўвогуле нічога не паведамляецца. Разам з тым Міністэрства абароны РФ 12 чэрвеня заявіла, што частка ядравых манеўраў адбываецца з удзелам злучэнняў Ленінградскай вайсковай акругі. Акрамя таго, мусяць быць задзеяныя караблі Вайскова-марскога флоту РФ. То бок геаграфія вучэнняў беларускім кірункам дакладна не абмяжоўваецца.
Удзел Беларусі ў другім этапе нестратэгічных ядравых вучэнняў Уладзімір Пуцін праанансаваў яшчэ падчас свайго візіту ў Менск 23–24 траўня. Аляксандр Лукашэнка тады заявіў журналістам, што «гэта нашае трэцяе трэнаванне з моманту размяшчэння ядравай зброі на тэрыторыі Беларусі», хаця застаецца няясным, калі і дзе адбыліся папярэднія. «У расейцаў, мусіць, дзясяткі такіх трэнаванняў. Нічога дзіўнага», – дадаў палітык.
Каментуючы ў эфіры «Вось так» цяперашнія ядравыя вучэнні, навуковы супрацоўнік Венскага цэнтру раззбраення і нераспаўсюду Мікалай Сокаў зазначыў, што гэта найперш «гульня на нервах».
«Вучэнні, звязаныя з тактычнай ядравай зброяй – гэта адзін з сігналаў, каб нагадаць, што, маўляў, у нас ёсць ядравая зброя, мы можам яе прымяніць. Гэта хутчэй гульня на нервах. Чыста палітычныя сігналы», – падкрэсліў эксперт.
Паказальна, што цяперашнія манеўры разгортваюцца на фоне абвастрэння ядравай рыторыкі Масквы.
Міністр замежных справаў РФ Сяргей Лаўроў 30 траўня заявіў, што ў выпадку разгортвання Злучанымі Штатамі наземных ракетаў сярэдняй і малой далёкасці (РСМД) Расея можа пайсці на дадатковыя крокі ў сферы ядравага стрымлівання. Акрамя таго, Лаўроў зазначыў, што Расея будзе разглядаць перадачу Украіне знішчальнікаў F-16 як «наўмыснае сігнальнае дзеянне NATO ў ядравай сферы», бо гэтыя самалёты ёсць «асноўным сродкам дастаўкі ў межах так званых супольных ядравых місіяў NATO».
5 чэрвеня падчас Пецярбургскага міжнароднага эканамічнага форуму шэраг пагрозаў агучыў Пуцін. Па-першае, паабяцаў сіметрычны адказ на рашэнне краінаў Захаду дазволіць Украіне выкарыстоўваць заходнюю зброю супраць аб’ектаў на тэрыторыі РФ. Па-другое, Пуцін заклікаў Захад не даводзіць Расеі да выкарыстання ядравай зброі.
«У нас жа ёсць ядравая дактрына – паглядзіце, што там напісана. Калі нечыя дзеянні будуць пагражаць нашаму суверэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасці, мы лічым для сябе магчымым выкарыстоўваць усе існыя ў нашым распараджэнні сродкі», – заявіў ён.
Расейскі кіраўнік зазначыў, што пакуль умовы для выкарыстання ядравай зброі не склаліся: «Але дактрына – гэта жывы інструмент. Мы ўважліва глядзім, што адбываецца ў свеце вакол нас і не выключаем унясення нейкіх зменаў у гэтую дактрыну».
Намеснік міністра замежных справаў Расеі Сяргей Рабкоў 11 чэрвеня развіў думку Пуціна, зазначыўшы, што «непрымальныя эскалацыйныя дзеянні ЗША і іх саюзнікаў» ставяць «на ўвесь рост пытанне, як базавыя дакументы ў сферы ядравага стрымлівання могуць быць прыведзеныя ў большую адпаведнасць з цяперашнімі патрэбамі».
Пры гэтым ні Пуцін, ні Рабкоў сутнасці магчымых зменаў не раскрылі.
Фактычна Масква пагражае перамаляваць «чырвоныя лініі», то бок афіцыйна змяніць умовы выкарыстання ядравай зброі.
Паводле арт. 27 цяперашняй Ваеннай дактрыны РФ, ядравая зброя можа быць выкарыстаная толькі ў двух выпадках: 1) калі праціўнік сам ударыць па Расеі або па яе хаўрусніках зброяй масавага знішчэння; 2) калі на Расею нападуць з выкарыстаннем звычайнай зброі, але пад пагрозу будзе пастаўленае існаванне расейскай дзяржавы.
Аналагічная норма ёсць у яшчэ адным базавым дакуменце – Асновы дзяржаўнай палітыкі Расейскай Федэрацыі ў галіне ядравага стрымлівання. Там зазначаецца, што ядравае стрымліванне ажыццяўляецца ў дачыненні дзяржаваў або кааліцыяў дзяржаваў, якія валодаюць ядраваю зброяй, а таксама тых дзяржаваў, якія валодаюць «значным баявым патэнцыялам сілаў агульнага прызначэння».
Умовы, якія вызначаюць магчымасць выкарыстання Расеяй ядравай зброі:
Што з гэтага можна змяніць? Насамрэч варыянтаў няшмат. Тэарэтычна Расея можа далей развіць канцэпцыю «эскалацыі дзеля дээскалацыі» і прапісаць у базавых дакументах магчымасць выкарыстаць ядравую зброю ў выпадку больш абмежаваных формаў вонкавай агрэсіі. Або ўключыць настолькі расплывістыя фармулёўкі, што іх можна будзе трактаваць увогуле як заўгодна.
З ваеннага пункту перапісванне паперак нічога змяніць не можа. Так званая ядравая дактрына – гэта не закон і не міжнародная дамова, а добраахвотная дэкларацыя. Сама па сабе яна не ёсць перашкодаю для выкарыстання ядравай зброі. Рашэнне ў любым выпадку прымае толькі адзін чалавек – Уладзімір Пуцін.
Адна з асноўных задачаў падобных публічных дакументаў – зрабіць больш празрыстымі свае намеры. Каб патэнцыйны праціўнік добра разумеў, дзе тыя самыя «чырвоныя лініі», пры перасячэнні якіх распачнецца ядравая вайна. То бок насамрэч мэта любога карэктавання базавых дакументаў у ядравай сферы заключаецца не ў тым, каб стварыць умовы для нанясення ядравага ўдару, а ў тым, каб папярэдзіць праціўніка пра магчымыя наступствы.
Падзеі апошніх двух гадоў паказваюць: рыторыка Масквы наконт «чырвоных лініяў» пераважна пабудаваная на блефе.
Напрыклад, улетку 2022 года намеснік старшыні Савету бяспекі РФ Дзмітрый Мядзведзеў заявіў, што ў выпадку нападу на Крым для Украіны наступіць «судны дзень» (намёк на ядравы ўдар). Аднак пачынаючы са жніўня 2022 года ЗСУ рэгулярна б’юць па вайсковых аб’ектах у Крыме і «судны дзень» дасюль не надышоў.
У верасні 2022 года перад правядзеннем псеўдарэферэндуму на Луганшчыне, Данеччыне і Запарожжы Масква заявіла, што на новыя тэрыторыі будзе распаўсюджвацца ядравая дактрына і Расея гатовая выкарыстаць усе магчымыя сродкі для абароны сваёй тэрытарыяльнай цэласнасці. Неўзабаве Расея страціла Херсон, і гэта не прывяло да ядравай эскалацыі (хаця такі варыянт у пэўны момант, імаверна, абмяркоўваўся). Больш за тое, з часам вайна ўсё далей стала распаўсюджвацца на міжнародна прызнаную тэрыторыю РФ. Няспынныя абстрэлы і атакі беспілотнікаў, якія часам даляталі да Масквы і Ленінградскай вобласці, серыя магутных дыверсійных рэйдаў у Белгародскую і Бранскую вобласці – усё гэта не пацягнула за сабой эскалацыі.
Пастаўкі Украіне заходняга ўзбраення, у тым ліку нямецкіх танкаў, Пуцін таксама не раз называў «чырвонымі лініямі». Нягледзячы на гэта, Захад паступова перадаваў ЗСУ ўсё больш прасунутую зброю, а сваіх пагрозаў расейскі кіраўнік не зрэалізаваў.
У траўні 2024 года ўкраінскія беспілотнікі зладзілі шэраг атак на стратэгічна важныя РЛС, якія ёсць часткаю сістэмы ранняга папярэджання аб ядравым ракетным нападзе. Паводле медыяў, Злучаныя Штаты былі занепакоеныя сітуацыяй і баяліся «дэстабілізацыйнага эфекту» ад украінскай аперацыі. Пры жаданні Крэмль мог трактаваць гэты выпадак як атаку на «крытычна важныя дзяржаўныя або вайсковыя абʼекты РФ», пра што гаворыцца ў Асновах дзяржаўнай палітыкі Расейскай Федэрацыі ў галіне ядравага стрымлівання. Замест гэтага Масква проста зрабіла выгляд, што нічога сур’ёзнага не здарылася.
Натуральна, што на трэцім годзе вайны ў вачах Захаду ядравая рыторыка Крамля ў значнай ступені абясцэнілася. Падчас Пецярбургскага міжнароднага эканамічнага форуму Пуцін нават трошкі паскардзіўся на гэта:
«Чамусьці на Захадзе думаюць, што Расея ніколі гэтага [ядравай зброі] не выкарыстае».
Праводзячы супольныя з Беларуссю вучэнні і разважаючы пра змену ядравай дактрыны, Пуцін хоча прымусіць свет ізноў успрымаць ягоныя пагрозы ўсур’ёз і гэтак уплываць на рашэнні краінаў Захаду. Мэта Крамля – як мінімум не дапусціць далейшага рассоўвання межаў падтрымання Украіны з боку заходніх саюзнікаў (дазвол на ўдары ATACMS, скіраванне натаўскіх вайскоўцаў і г. д.).
Глеб Нержын belsat.eu
