Я беларус, які вырас на рускай культуры. Амаль 40 гадоў я выхоўваўся ў сітуацыі, калі большую частку жыцця руская культура падавалася нам як культура вялікая, сур’ёзная, дарослая, а беларуская – як культура мясцовая, правінцыйная, пацешная. Тое ж самае адбывалася на працягу ўсяго жыцця маіх бацькоў і іх бацькоў. Гэта тычылася падыходу выкладання ў школе. За рускую літаратуру пыталіся ўсурʼёз, а беларуская так, у вольны ад важных рэчаў час. Гэта не выпадковасць. Гэта падыход дзяржаўнай палітыкі. Гэта ўсвядомленае размежаванне на культуру метраполіі і культуру калоніі.
Тое ж самае ў поўнай меры тычылася мовы. Ёсць мова сур’ёзных рэчаў: бізнесу, палітыкі, дыпламатыі. А ёсць мясцовая смешная правінцыйная гаворка, на якой можна паспяваць застольныя песні, імітуючы вясковы гоман. Можна пачытаць вершыкі абарыгенскіх паэтаў, імітуючы павагу да мясцовага каларыту. І вярнуцца да вырашэння сурʼёзных пытанняў на дарослай мове.
Гэтаму каланіяльнаму падыходу больш за 200 гадоў. З 1795 года, калі Расейская імперыя захапіла беларускую частку зямель Рэчы Паспалітай, яна адкрыта і паслядоўна праводзіла палітыку русіфікацыі.
«Што не даробіць рускі штык, даробяць рускі поп і руская школа». Гэта не міфічны «план Далеса», а гістарычная цытата рускага дзяржаўнага дзеяча тых часоў Мураўёва, вядомага на беларускіх землях пад мянушкай Вешальнік – куратара Віленскай навучальнай акругі ў 1864-1868 гг. Івана Карнілава.
Тыя, хто душыў паўстанне Каліноўскага на беларускіх землях, вырашылі знішчыць самую глебу для далейшых паўстанняў у будучыні. Для любой прыстойнай карʼеры неабходнай умовай стала руская мова і праваслаўная канфесія. Русіфікацыя была часткай дзяржаўнай палітыкі на маіх землях і ў савецкія часы.
50 гадоў таму мае родныя размаўлялі дома па-беларуску, вучыліся ў школе па-беларуску. Але ў БССР атрымаць нармальную вышэйшую адукацыю можна было толькі па-руску. Хочаш вышэйшую адукацыю? Вучы рускую мову. Хочаш зрабіць карʼеру? Гавары па-расейску. Станавіся рускім.
Дакладна такую ж палітыку вядзе зараз Лукашэнка ў Беларусі.
Беларускую мову выганяюць з сярэдніх школ. На 10-мільённую краіну школ з беларускай мовай адзінкі. Вышэйшая адукацыя на беларускай цалкам знішчаная. Дакументацыя на беларускай мове не вядзецца ні ў воднай дзяржаўнай установе. Беларускай мовы няма ні ў судах, ні ў мэрыях, ні нават у імітацыі парламента.
Лукашысты амаль 30 гадоў русіфікавалі музычную культуру, якая шмат у чым фарміруе светапогляд падлетка. Беларускіх музыкаў забаранялі, канцэрты адмянялі, залы «мініравалі». Рускія музыкі свабодна прыязджалі і гастралявалі. Лукашэнкаўскі Камітэт па маралі і цэнзуры забараняў хрысціяніна Вольскага і ўхваляў Шнурава.
Пасля 2020 года лукашысты пайшлі яшчэ далей.
Сёння на беларускай мове размаўляць проста небяспечна на вуліцах. Гэта можа выклікаць цікавасць міліцыі і вобшук на месцы.
Калі ты трапляеш у турму і размаўляеш там на беларускай мове, то ты атрымліваеш нашыўку экстрэміста на сваё турэмнае адзенне.
З нейкім народам гэта ўжо было ў XX стагоддзі, ці не так? Гэта нацызм.
Гэта і ёсць самая сапраўдная каланіяльная палітыка ў Еўропе ў XXI стагоддзі. Расейская імперыя выкарыстоўвае тыя ж каланізатарскія метады, што і 150 гадоў таму. Рускі штык, руская школа і рускі поп. Тое, што цяпер праявіла сябе як сімвал бескультурʼя і бязбожнасці.
І гэтая каланіяльная палітыка апошніх 200 гадоў дала свой плён. Для мільёнаў беларусаў лідары меркаванняў – гэта рускія музыканты і паэты, іх любімыя пісьменнікі – рускія пісьменнікі, іх аўтарытэты – рускія псіхолагі, журналісты і блогеры. Я сам шмат у чым такі быў. Чытаў вершы Цвятаевай, слухаў песні Шаўчука.
Нам неабходна зразумець і прызнаць, што жахі Бучы і Акрэсціна выраслі не на пустым месцы. Гэта і ёсць сапраўдныя плады рускага міру. Рускай культуры. 20-30-гадовыя мужчыны і жанчыны, якія зларадна соваюць дубінку ў кішку палоннага, які крычыць, – усе яны выхаванцы рускага свету. Усе яны – сапраўдны плод і прадукт рускай культуры. Яе сапраўдны твар.
Культура, для якой каланізацыя гэта нармальна, для якой знішчаць мову суседняй краіны – гэта добрая справа, натуральным чынам спараджае менавіта такіх людзей. Яны аднолькава паводзяць сябе што на Акрэсціна, што ў Бучы.
Пракуроры, міліцыянеры, следчыя, суддзі, выканкамаўскія чыноўнікі, імітатары дэпутатаў, якія прымалі законы, якія апраўдваюць катаванні беларусаў, фальсіфікавалі крымінальныя справы, саджалі невінаватых – усё гэта людзі з каланізаванай свядомасцю. Гэтыя людзі ўспрымаюць Беларусь як калонію, дзе яны – частка прывілеяванай акупацыйнай адміністрацыі. Тубыльцаў трэба трымаць у цуглях і можна скубсці.
Скажаце, я неабгрунтавана абагульняю і распальваю нацыянальную варожасць? Як грамадзянін і юрыст я радыкальна супраць таго, каб судзіць чалавека па ягоным пашпарце, яго нацыянальнасці або мове. Але просты здаровы сэнс кажа нам, што недаацэньваць уплыў культуры на нас – хлусіць сабе самім. Лічыць, што на нас не ўплываюць кнігі, якія мы чытаем, музыка, якую мы слухаем, блогеры, якіх мы глядзім – небяспечная памылка.
«Дрэва пазнаецца па пладах яго. Добрае дрэва не прыносіць дрэнных пладоў, і дрэннае дрэва не прыносіць добрых» – Евангелле ад Лукі.
Тое, якое грамадства вырасла пад уплывам пэўнай культуры, – гэта і ёсць не плод, яе вынік. Маем мужнасць зрабіць выснову з відавочнага. Тое што мы бачым – гэта прадукт рускай культуры, не кітайскай, не французскай. А руская культура цяпер, на жаль, далёка не пісьменнік Талстой і ня паэт Цой.
Руская культура цяпер гэта –спявак Шнураў, «Дом-2», «Брат-2» і Comedy club. Вось гэта на сёння і ёсць руская культура. Культ сілы і пагарды да суседзяў.
Нягледзячы на акупацыю, я не баюся таго, што Расея паглыне Беларусь. Ёй не ўдалося гэта зрабіць за 200 гадоў, не атрымаецца і цяпер. Расея ўжо праігрывае гэтую вайну і безумоўна яе прайграе. Беларусь будзе свабоднай. Беларусь будзе еўрапейскай.
Пагроза для нас – калі мы не зробім высновы з таго, што адбылося з намі. Калі мы, каб дагадзіць паліткарэктнасці, не ўсведамляем таго, што прычына многіх бедаў Беларусі – гэта каланізатарская палітыка Расеі і каланізаванаяе свядомасць шматлікіх беларусаў.
Катаванні на Акрэсціна ляжаць на сумленні людзей з каланізаванай свядомасцю. Чалавек, у якога пры дапамозе гвалту і прыніжэння адабралі прыналежнасць да ўласнай традыцыі, транслюе гэтае зло далей.
Многія беларусы глядзелі на сябе і на сваю краіну, ставячы Маскву на вяршыню ўплыву. Я таксама шмат у чым быў такім. Гэта гістарычна вытлумачальна: Масква і была цэнтрам уплыву тут апошнія 200 гадоў.
Тое, што я бачу цяпер сярод беларускіх медыяў, мяне цешыць. Мноства людзей адварочваюцца ад рускага свету, убачыўшы яго сапраўдны твар. А заадно адварочваюцца ад рускай культуры, якая ідзе разам з ім у адным пакеце. Тысячы беларусаў адмаўляюцца глядзець на сваю культуру вачыма метраполіі.
Тое важнае, што адбылося і адбываецца з намі за апошнія два гады – гэта разуменне і праява сучаснай беларускай культуры. Блогераў, палітыкаў, музыкаў, паэтаў, лідараў меркаванняў, якія не мараць «трапіць у Маскву» як пра вяршыню сваёй кар’еры, а асацыююць сябе з Беларуссю.
Тое, што цяпер адбываецца з рускай культурай – гэта не русафобія і не cancel culture. Гэта вызваленне ад каланіяльных уладаў. Мая дачка не слухае расейскую папсу. Мы спяваем Купалінку.
Меркаванне аўтараў можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.
