Вільня з Менскам павінныя распрацаваць план дзеянняў і могуць разам запрапанаваць ЮНЭСКО правесці Год Скарыны. БелАЭС – не справа Літвы і Беларусі, а справа Еўрапейскага Звязу і Расеі, заявіла «Прасвету» Аста Скайсгірыце, старэйшая дарадца прэзідэнта Літвы ў пытаннях замежнай палітыкі.
Ці задаволеная Літва цяперашнімі стасункамі з Беларуссю?
Літва хоча мець добрасуседскія стасункі з кожнаю краінай і, натуральна, з Беларуссю як з нашаю блізкаю суседкай, з якою мы дзелім агульную мяжу – самую працяглую мяжу. Таму самае галоўнае для нас – мець вельмі добрыя стасункі з Беларуссю. І мы спадзяемся, што гэты інтарэс узаемны і Беларусь яго падзяляе.
Літва спрабуе аднавіць дыялог з Беларуссю. Навошта вам гэта патрэбнае?
Паўтаруся, нам патрэбная гісторыя пра добрасуседскія стасункі, нам патрэбны дыялог – гэта свайго роду звычайная справа паміж дзвюма суседнімі краінамі. Як вы ведаеце, наш міністр замежных справаў на мінулым тыдні быў у Менску і сустракаўся з вашым прэм’ер-міністрам, з міністрам замежных справаў, ён таксама сустрэўся з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці. У нашых інтарэсах падтрымліваць дыялог з грамадзянскаю супольнасцю, не толькі з дзяржаўнымі інстытутамі.
Таксама была сустрэча з літоўскай меншасцю, бо ў Беларусі кампактна жыве літоўская дыяспара. Чаму мы гэта робім? Мы зацікаўленыя ў тым, каб падтрымліваць добрыя адносіны з Беларуссю. Мы зацікаўленыя ў падтрыманні беларускага суверэнітэту і ў выбары Беларуссю збліжэння з Еўрапейскім Звязам і Захадам. Гэта нашая пазіцыя, з якой мы едзем у Менск, і ў мяне склалася ўражанне, што нас там пачулі.
Зразумела, што ў нас ёсць адно, я б сказала, балючае пытанне – Астравецкая АЭС. Таму мы разумеем, што трэба зрабіць шмат, але гэтая праблема выходзіць за межы двухбаковых стасункаў Беларусі ды Літвы. Мы разумеем, што «Астравец» – гэта расейскі праект, які рэалізоўвае «Росатом». А з іншага боку не толькі Літва, але і такія краіны, як Латвія, Польшча, Эстонія і Еўрапейскі Звяз, – усе яны зацікаўленыя ў тым, каб АЭС была бяспечная і быў прыняты шэраг захадаў перад пастановаю аб запуску электрастанцыі. Да прыкладу, трэба было прыцягнуць экспертаў з Еўрапейскай камісіі ды Еўрапейскую групу рэгулявання ядравай бяспекі – The European Nuclear Safety Regulators Group, якая рэгулятар у сферы ядравай энергетыкі ў Еўропе. Яны зрабілі стрэс-тэст на Астраўцы. Ён выявіў, што шмат якія рэчы павінныя лепш функцыянаваць, чым гэта робіцца цяпер. Таму перад пачаткам эксплуатацыі гэтыя парушэнні трэба разгледзець належным чынам.
Якая была рэакцыя афіцыйнага Менску на вашыя прапановы аб дыялогу?
Міністр меў вельмі добрыя сустрэчы і з прэм’ер-міністрам, і з міністрам замежных справаў. Яны гаварылі на розныя тэмы, пра Астравец у тым ліку, а таксама пра беларускую будучыню, наколькі Беларусь хацела б зблізіцца з Еўрапейскім Звязам.
Як нашая агульная гісторыя ў Вялікім Княстве Літоўскім можа дапамагчы нам знайсці агульную мову ў будучыні?
Сапраўды, Літва і Беларусь маюць унікальны гістарычны досвед, перабываючы ў адной дзяржаве цягам нават не дзесяцігоддзяў, а стагоддзяў. Натуральна, пасля расейскай акупацыі нашыя палітычныя пазіцыі сталі адрознівацца. У той час, як Літва змагалася з савецкім ладам, Беларусь больш камфортна адчувала сябе ў той сітуацыі. Магчыма, пералом адбыўся ў 1990-я гады, калі Савецкі Саюз разваліўся, і тады мы абралі крыху іншыя шляхі. Улічваючы тое, што Беларусь – у Еўропе, яна мусіць быць як мага бліжэй да Еўрапейскага Звязу. У кантэксце нашай агульнай спадчыны я не магу не згадаць вельмі прыгожую падзею мінулага года. У Вільні праходзіла ўшанаванне ўдзельнікаў паўстання 1863–64 гг., дзе ўсе літоўцы, беларусы, палякі разам змагаліся супраць тыраніі царызму. Калі герояў паўстання ўрачыста пахавалі ў Вільні, беларусы і палякі, украінцы і нават латышы аб’ядналіся, што было вельмі добрым эмацыйным момантам для нашых краінаў.
На вашую думку, чаму мы, беларусы і літоўцы – у мінулым дзеці адной дзяржавы – цяпер так далёка адно ад аднаго палітычна. Што пайшло не так?
Я б не сказала, што мы вельмі далёкія адзін ад аднаго. Калі вы трапіце ў Вільню ў выходныя і адправіцеся ў «Акропаліс», вы ўбачыце там шмат беларусаў, таму гэта не так, што мы вельмі далёкія адзін ад аднаго, але, так, нашыя палітычныя сістэмы адрозніваюцца. Эканамічна мы вядзем актыўны гандаль, які налічвае больш за 1 мільярд еўраў на год, а гэта шмат. У нас таксама вялікі аб’ём транзіту ў Клайпедскі порт і з яго. Я магу таксама адзначыць, што Літва адыграла ролю ў дыверсіфікацыі вашых нафтавых рэсурсаў. Беларусь набыла нафту ў Нарвегіі, якую пазней перавезлі праз Клайпедскі порт у Беларусь, каб у вас была альтэрнатыва і не было абавязку набываць нафту ды газ толькі ў Расеі. Існуюць і іншыя варыянты, і Літва гатовая іх прапанаваць.
А палітычна?
Палітычна мы павінныя распрацаваць план дзеянняў. Я вельмі спадзяюся, што ў палітычным сэнсе ў нейкі момант прэзідэнты змогуць сустрэцца. Але зноў жа мы павінныя вельмі добра падрыхтаваць такую сустрэчу.
Ці ў найбліжэйшай будучыні гэта магчымае?
Я б не разважала, наколькі хутка гэта магчымае. Але, маючы на ўвазе дынаміку нашых стасункаў, мы можам назіраць, як яны будуць далей развівацца.
Як вы бачыце развязанне спрэчкі паміж Беларуссю і Літвой наконт ядравай электрастанцыі?
Як я ўжо казала, Астравец – справа не Літвы і Беларусі, а Еўрапейскага Звязу і Расеі, таму гульцы – не Літва і Беларусь. Я спадзяюся, што Еўрапейскаму Звязу ўдасца зрабіць усё дзеля таго, каб АЭС у Астраўцы была бяспечная. Сёння мы не лічым, што яе функцыянаванне будзе бяспечнае.
Што вы думаеце пра супрацу паміж Менскам і NATO? Ці можа Літва пагадзіцца падпісаць пагадненне аб абмене інфармацыяй паміж Альянсам і Менскам?
NATO мае такія пагадненні аб абмене інфармацыяй са шмат якімі краінамі-партнёрамі. Дык чаму б і не з Беларуссю? Мы не бачылі ніякіх прычынаў, праз якія NATO не можа мець такога пагаднення з Беларуссю. Вядома, мы не будзем супраць таго, калі будзе знойдзены кансэнсус з усімі краінамі NATO, мы таксама за гэта.
Беларусь – цудоўная краіна. Гэта краіна, з якой мы маем агульную гісторыю. Нашыя гісторыкі маглі б збірацца разам часцей дзеля абмеркавання нашага гістарычнага мінулага дзвюх краінаў. Напрыклад, мы маглі б прасоўваць такія праекты, як «Скарына». Як вы ведаеце, набліжаецца 500 гадоў, як Скарына заснаваў у Вільні друкарню. Дык чаму б Літве і Беларусі не паехаць разам у ЮНЭСКО, каб запрапанаваць зрабіць наступны год Годам Скарыны, і рабіць падобныя рэчы. У нас сапраўды шмат агульнай гісторыі, якую мы маглі б разам паказаць усяму свету.
Размаўляла Ганна Русінава
Інтэрв’ю выйшла ў праграме «ПраСвет» 14.02.2020
