Філолаг Міраслаў Янковяк падзяліўся з «Мова нанова» вынікамі сваіх даследаванняў беларускіх гаворак паза межамі Беларусі. Іх распаўсюджанне цікава адлюстроўвае гісторыю нашага рэгіёну.
Міраслаў Янковяк – доктар філалагічных навук, польскі даследчык беларускае мовы. Як навукоўца яго найбольш цікавяць маладаследаваныя беларускія гаворкі паза межамі Беларусі.
«Калі казаць пра беларускія гаворкі па-за межамі Беларусі – тут застаецца яшчэ шмат працы. Дарагія сябры, мовазнаўцы, лінгвісты, бярыце дыктафоны і можаце спакойна ехаць у вёскі шукаць беларускія гаворкі», – заклікае спадар Міраслаў.
Распаўсюджанне гаворак цесна пераплятаецца з гісторыяй. Напрыклад, на Пскоўшчыне, на колішняй паўночнай мяжы Вялікага Княства Літоўскага ёсць дзве вёскі, раздзеленыя маленькай рачулкай, – Ржаўкі Літоўскія і Ржаўкі Рускія. Калі спадар Міраслаў паразмаўляў з мясцовай жыхаркай, то пераканаўся, што ў яе свядомасці мяжа ВКЛ дагэтуль існуе, хоць мінула больш за 200 гадоў пасля раздзелаў Рэчы Паспалітае!
Мы папрасілі спадара Міраслава распавесці пра ўражанні ад ягоных экспедыцыяў і сустрэч з жыхарамі беларускага памежжа. Як далёка ад Беларусі можна знайсці беларускія гаворкі? Наколькі спрыяльнымі былі ўмовы для беларускае мовы ў розных краінах у ХХ стагоддзі? Чым захапіла беларуская мова польскага даследчыка? Што спрыяе і што перашкаджае асіміляцыі?
У граматычнай частцы распавядаем пра балтызмы ў беларускай мове.
Карані – рус. корни
Прынамсі = па меншай меры
Пошук – рус. поиск
Цікавінка – рус. интересный факт
Верасень – рус. сентябрь
Згубіцца – рус. потеряться
Выратаваць – рус. спасти
Дакладна – рус. точно
Памежжа = пагранічча
Тоеснасць = ідэнтычнасць
Стан – рус. состояние
Найлепшы = самы лепшы
Найгоршы = самы горшы
Чыннік = фактар
Даследаванне – рус. исследование
Паўднёвы – рус. южный
Слоўнік – рус. словарь
Поўнач – рус. север
Адлюстроўвацца – рус. отражаться
Мяжа існуе – рус. граница существует
Падтрымка – рус. поддержка
Вынятак = выключэнне – рус. исключение
Гуртавацца разам – рус. собираться вместе
Бараніць – рус. защищать
Асоба = чалавек
Раптам – рус. вдруг
Калі ідзе пра… – рус. если говорить про…
Панаваць – рус. господствовать
Выпадак – рус. случай
Мінак – рус. прохожий
Праз тыдзень – рус. через неделю
Карыстацца – рус. пользоваться
Часткова – рус. частично
Шматлікасць – рус. многочисленность
Сучаснасць – рус. современность
Умовы – рус. условия
Садок – рус. садик
Пачатковы – рус. начальный
Натуральны – рус. естественный
Адбывацца – рус. происходить
Рэшткі – рус. остатки
Заахвочваць – рус. побуждать
Паўстаць – рус. возникнуть
Выдатны – рус. отличный
Адукацыйную праграму «Мова нанова» глядзіце кожную нядзелю а 18:10 на тэлеканале «Белсат» праз спадарожнік «Астра 4A» (ранейшая назва – «Sirius4»), онлайн або ў закладцы «Праграмы» на нашай старонцы.
Калаж з фота: Alex Tora / commons.wikimedia.org
