Сёння Польшчы належыць кавалачак былога ВКЛ. Мясцовых жыхароў палякі называюць ліцвінамі, а на гербе іхнага ваяводства красуецца Пагоня. Якія яны, «іншыя беларусы», беларусы Беласточчыны?
На паўночным усходзе Польшчы месціцца Падляскае ваяводства з цэнтрам у Беластоку. Беларусы тут – нацыянальная меншасць, а беларуская мова вывучаецца ў школах. Дзейнічаюць створаныя беларусамі разнастайныя культурніцкія і грамадскія арганізацыі, праводзяцца фестывалі, напрыклад, «Басовішча», «Тутака», «Бардаўская восень» ды іншыя.
Фільм пра 30 год гісторыі «Басовішча»:
Беларусы на Падляшшы жылі спакон вякоў, нават у час Рэчы Паспалітай гэтыя землі належалі Вялікаму Княству Літоўскаму, а не Польскаму каралеўству. Але іхная гісторыя склалася адрозна ад беларусаў у Беларусі. Гэта чуваць нават па мове. Калі наш госць Зміцер Косцін толькі пераехаў з Бабруйску на Падляшша, мясцовыя жыхары казалі яму: «А ты, мусіць, з Белорусі – бо не по-нашому говорыш».
На Падляшшы склаўся своеасаблівы стракаты дыван гаворак. Спецыялісты спрачаюцца, якія з іх належаць да беларускай, а якія – да ўкраінскай мовы. Жыхары розных вёсак часам жартуюць адзін з аднаго праз розніцу ў мове. Напрыклад, тых, хто кажа «што», называюць «штокманы», а тых, хто кажа «шчо», – «шчокманы».
Каб разабрацца ў гісторыі Падляшша і асаблівасцях мясцовай беларускай мовы, Віктар Шукеловіч сустрэўся з журналістам Змітром Косціным. Зміцер – кіраўнік рэдакцыі нацыянальных меншасцяў польскага радыё «Беласток», прадстаўнік фонду «Тутака».
Калі вам цікава, як гавораць на Віленшчыне, паглядзіце нашую размову са спадарыняй Стэфаніяй Шушкевіч з вёскі Чапурнішкі:
Прафесійна пра беларускія гаворкі паза межамі Беларусі нам распавёў філолаг Міраслаў Янковяк:
Скарыць – рус. покорить
Паходзіць з Бабруйска = быць родам з Бабруйска
Вынік = рэзультат
Паволі = паціху
Асяроддзе – рус. окружение
Знікаць – рус. исчезать
Пераважны – рус. преобладающий
Нашчадак – рус. потомок
Свядомасць – рус. сознание
Рух – рус. движение
Друкаваць – рус. печатать
Прамяні – рус. лучи
Коўна = Каўнас
Лучнасць = еднасць, повязь
Меркаванне = думка
Супольны = сумесны
Гуртавацца = групавацца, збірацца
Чыннік = фактар
Штораз = кожны раз
Пачувацца = адчуваць сябе
Гаворкі = дыялекты
Разнастайны – рус. разнообразный
Стан – рус. состояние
Суразмоўца – рус. собеседник
Існаваць – рус. существовать
Поўдзень – рус. юг
Поўнач – рус. север
Бадай = амаль – рус. почти
Дыван – рус. ковер
Адметны = непаўторны
Сведка – рус. свидетель
Дзеяцца = адбывацца, рабіцца
Апынуцца – рус. оказаться
На ўзроўні – рус. на уровне
Такога кшталту = такога тыпу
Па вялікім рахунку – рус. по большому счету
Далучацца – рус. присоединяться
Сачыць – рус. следить
Адукацыйную праграму «Мова нанова» глядзіце кожную нядзелю на тэлеканале «Белсат» праз спадарожнік «Астра 4A» (ранейшая назва – «Sirius4»), онлайн, у закладцы «Праграмы» на нашай старонцы або на канале YouTube.
Калаж з фота: скрыншот Wikimedia Maps
